Srpski maršali i generali koji su ginuli za ćesara

Neke od ključnih pozicija u vojsci Autrougarske monarhije u trenutku izbijanja Prvog svetskog rata bile su u rukama maršala i generala srpske nacionalnosti, a među njima je po značaju bez premca svakako feldmaršal Svetozar Borojević, po mnogima najveći defanzivni strateg tog vremena.

Austrougarska je daleko dopirala: Atlas Sklavonije, Kroacije, Bosnie i Dalmacije

Odmah posle Borojevića, jedinog feldmaršala koji nije bio nemačkog porekla, a koji je komandovao snagama na ruskom, a potom i italijanskom frontu, po značaju je sigurno i komandant austrougraskog vazduhoplovstva, general Milan Uzelac.

- Fascinantno je koliko su Srbi doprineli austrougarskoj vojnoj moći, ali nije ni čudno ako se ima u vidu da je vojska praktično bila jedino polje na kojem su mogli da se afirmišu - ocenjuje vojni publicista Aleksandar Radić, dodajući da je tu do izražaja došla „krajiška ratnička tradicija“.
 

Feldmaršal Svetozar Borojević Bojna Jedan od najistaknutijih austro-ugarskih vojskovođa, jedini feldmaršal koji nije bio nemačkog porekla, jedan od najvećih defanzivnih stratega. Završio je vojnu akademiju u Viner Nojštatu, a potom i generalštabnu akademiju u Beču. Istakao se tokom austrijske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine, a naročito pri zauzimanju Sarajeva. U Prvom svetskom ratu komandovao Trećom austrougarskom armijom na ruskom frontu, a potom i snagama na italijanskom frontu. Posle uspešnih operacija protiv Italijana kod Kobarida prozvan je i Lavom sa Soče.

Borojević je, na primer, na istočnom frontu uspeo da probije rusku opsadu grada Pšemisla, da bi potom na italijanskom ratištu, prema rečima istoričara Predraga Markovića, izvojevao praktično najveću austrijsku pobedu tokom Velikog rata. Tada je i prozvan Lav sa Soče.
 

Čin feldmaršala je, inače, dobio neposredno pred Prvi svetski rat, nakon što je na manevrima pobedio snage kojima je komandovao nemački car Vilhelm.
 

Odlikovan više puta dobio je čak i pravo da ponese plemićku titulu, pa je imenu dodao i „fon Bojna“, po rodnom mestu svoje majke Stane - Bojni kod Gline.
 

Na visokim pozicijama u austrijskoj vojsci nalazili su se takođe i admiral Dragutin Prica, potonji prvi komandant Jugoslovenske kraljevske mornarice, kao i general Emanuel Cvjetićanin, ađutant cara Franje Josifa.
 

Zanimljivo je, međutim, da, iako su svi bili Srbi, nijedan od njih, kao ni mnogi drugi oficiri i generali vojske Crno-žute monarhije, ni u jednom trenutku nisu ni pomislili da pređu u srpsku vojsku.
 

Amiral Dragutin Prica (Senj 1867 - Opatija 1960), austrougarski admiral, Srbin iz Like, prvi komandant Kraljevske mornarice Srba, Hrvata i Slovenaca 1923. godine, nakon što su Italijani napustili poslednju okupiranu zonu kod Zadra. Prethodno je Pricu, kao kontraadmirala u penziji Narodno vijeće u Zagrebu još 30. oktobra 1918. godine imenovalo svojim poverenikom za mornaricu. Poslednja služba u austrougarskoj carskoj mornarici bila je u Admiralitetu u Puli, gde je bio načelnik.

- Austrougarska je bila vrlo uspešna u tome da oformi profesionalan, praktično nadnacionalan oficirski kor. Ti Srbi koji su došli na visoke pozicije su praktično denacionalizovani. Oni su bili pre svega lojalni kruni kojoj su se zakleli - kaže Radić.
 

Posle rata oni su ponudili svoje usluge novonastaloj južnoslovenskoj državi.

Neki su prihvaćeni, poput Uzelca i Price, koji su postali čelni ljudi avijacije, odnosno mornarice Kraljevine SHS, ali neki i nisu, poput feldmaršala Borojevića.
 

Prema nekim izvorima, Borojević je naime očekivao da će u skladu sa svojim činom feldmaršala dobiti mesto glavnokomandujućeg u vojsci novostvorene države Srba, Hrvata i Slovenaca, što imajući u vidu da je ipak on bio posebno visoki oficir poražene austrougarske vojske nije bilo moguće.
 

Istovremeno, među istoričarima traje i polemika o srpskom poreklu ovih oficira. Hrvatska istoriografija, naime, koristi svaku priliku da naglasi kako je, na primer, Borojević Hrvat. Nemaju, međutim, odgovor na to zbog čega su antisrpski raspoloženi Hrvati uoči Prvog svetskog rata razorili nadgrobni spomenik njegovih roditelja na pravoslavnom groblju u Petrinji. Istovremeno, od Borojevića iz Knezovljana, gde je rođen Svetozarov otac, na spisku ubijenih u Jasenovcu je 35 imena, uključujući i decu.
 

General Uzelac je, s druge strane, prema Radićevim rečima, predmet druge manipulacije, jer je 1941. godine postavljen za počasnog komandanta Vazduhoplovstva NDH.
 

- Činjenica je, međutim, da su on i njegova porodica bili određeni za likvidaciju. To je, međutim, čuo Uzelčev klasić, Mikloš Horti, fašistički vođa Mađarske, koji je Paveliću rekao da bi baš rado video svog druga Uzelca. To je Paveliću bio signal da ne dira Uzelca i njegovu porodicu - kaže Radić.

General Milan Uzelac Prvi komandant austrougarskog ratnog vazduhoplovstva, na to mesto postavljen 1. maja 1912. godine. Na funkciji je bio praktično do kraja Prvog svetskog rata. Za vreme njegovog komandovanja austrougarsko vazduhoplovstvo je naraslo u ozbiljan i samostalan rod vojske u čijem je sastavu bilo 74 eskadrile sa 533 aviona i 27 balonskih četa. Po završetku rata pozvan je da pristupi vojsci Kraljevine SHS. reaktiviran je u generalskom činu avgusta 1920. godine i postavljen za načelnika novoformiranog Odeljenja za vazduhoplovstvo pri Ministarstu vojske i mornarice. Po formiranju NDH postavljen je i za počasnog generala vazduhoplovstva ove kvislinške tvorevine.

Baron Emanuel Cvjetićanin Posle austrijske aneksije Bosne i Hercegovine bio je glavni organizator žandarmerije u Sarajevu. Emanuel je bio i prvi ađutant cara Franca Jozefa I, Nalazio se u drugim kolima iza prestolonaslednika Franca Ferdinanda na kojeg je Gavrilo Princip izvršio atentat 28. juna 1914. godine. Kralj Aleksandar I Karađorđević mu je ponudio da bude jedan od njegovih vojvoda, ali je Emanuel to odbio.

Pavle Jurišić - srpski Nemac I srpska vojska imala je svog visokorangiranog Nemca - generala Pavla Jurišića Šturma, koji je do 1916. godine komadovao Trećom armijom. Rođen je u Vroclavu kao Pavel Šturm, kao pruski oficir učestvovao je u francusko-pruskom ratu, a potom došao u Srbiju da predaje na vojnoj akademiji. Tu se zaljubio i ostao, a u srpsku vojsku je primljen kao poručnik-dobrovoljac uoči srpsko-turskog rata 1876. godine.